คุ้มขุนแผน ตั้งอยู่ที่ถนนป่าโทน ในตัวเมืองอยุธยาใกล้กับวัดมงคลบพิตรและวัดพระศรีสรรเพชญ์ ถูกสร้างขึ้นเพื่อรักษาบ้านของขุนนางสมัยก่อนให้หลงเหลือไว้สำหรับรุ่นต่อไปศึกษาสถาปัตยกรรมแบบโบราณ คุ้มนี้เคยเป็นจวนของสมุหเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า พลตรีพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมขุนมรุพงศ์สิริพัฒน์ทรงสร้างขึ้นในปี พ.ศ.2437 ที่เกาะลอยบริเวณสะพานเกลือ ต่อมาในปี พ.ศ. 2483 นายปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโสได้ย้ายจวนนี้มาสร้างใหม่ที่คุกนครบาลเก่าของพระนครศรีอยุธยา พร้อมกับเพิ่มเรือนไทยเข้าไปในปี พ.ศ.2499 และตั้งชื่อเรือนนี้ว่า "คุ้มขุนแผน" ตามความเชื่อที่ว่าขุนแผนเคยถูกจำคุกที่นี่
ประวัติของคุ้มขุนแผน
คุ้มขุนแผนเป็นสัญลักษณ์ของการรักษาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมไทยที่สำคัญ เป็นที่รู้จักว่าเป็นบ้านพักของขุนนางสมัยก่อนที่ยังคงรักษาลักษณะสถาปัตยกรรมโบราณไว้อย่างดี บริเวณนี้ไม่เพียงแต่เป็นที่เรียนรู้เกี่ยวกับสถาปัตยกรรมและประวัติศาสตร์เท่านั้น แต่ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีความสำคัญสำหรับผู้ที่สนใจในวัฒนธรรมไทยโบราณและประวัติศาสตร์ของอยุธยา
ในความเชื่อที่ว่าขุนแผนเคยถูกจำคุกที่นี่ ทำให้คุ้มขุนแผนไม่เพียงแต่เป็นสถานที่ที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์เท่านั้น แต่ยังเป็นที่เล่าขานตำนานและเรื่องราวของตัวละครในประวัติศาสตร์ไทยที่สำคัญด้วย การเยี่ยมชมคุ้มขุนแผนจึงเป็นประสบการณ์ที่ทำให้เข้าใจลึกซึ้งเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และตำนานของไทยอย่างแท้จริง ทำให้คุ้มขุนแผนเป็นมากกว่าแค่แหล่งท่องเที่ยว แต่เป็นสถานที่เรียนรู้และเชื่อมโยงกับอดีตของประเทศไทย
